ΕΝΟΤΗΤΑ Β: Οι Έλληνες κάτω από την οθωμανική και τη λατινική κυριαρχία (1453-1821)

Κεφάλαιο 9: Τα κυριότερα επαναστατικά κινήματα

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

• Ποιες ήταν οι πιο σημαντικές εξεγέρσεις των υπόδουλων Ελλήνων κατά των Οθωμανών;
• Ποια η συμμετοχή των ευρωπαϊκών δυνάμεων στις επαναστατικές αυτές κινήσεις;
• Τι γνωρίζετε για τη δράση του Μητροπολίτη Λαρίσης Διονυσίου του Φιλοσόφου και του αξιωματικού Λάμπρου Κατσώνη;

 βλ. ανοιχτό σχολείο εδώ

Η ναυμαχία της Ναυπάκτου (1570) βλ. εδώ

Διονύσιος ο "Σκυλόσοφος". Το 1611 βρήκε μαρτυρικό θάνατο από τους Τούρκους

Λάμπρος Κατσώνης 1752-1804

Κεφάλαιο 21: ΙΣΟΔΥΝΑΜΑ ΚΛΑΣΜΑΤΑ


Ισοδύναμο κλάσμα γίνεται είτε με πολλαπλασιασμό των δυο όρων του κλάσματος


 

 είτε με διαίρεση π. χ.








 

"Διαφημίσεις"

Η διαφήμιση πληροφορεί και ενημερώνει για τα προϊόντα που υπάρχουν στην αγορά. Βέβαια το κάνει τις περισσότερες φορές ελκυστικά για να πείσει τον καταναλωτή να τα αγοράσει. Άραγε λέει την αλήθεια; Ή μήπως προβάλλει μόνο τα πλεονεκτήματα ενός προϊόντος και δεν αναφέρεται καθόλου στα τυχόν μειονεκτήματα; 

Η διαφήμιση συνήθως αποτελείται:

• από μια εικόνα(αν είναι έντυπη η διαφήμιση)
• από το όνομα του προϊόντος
• από το όνομα της κατασκευαστικής εταιρείας(φίρμα ή μάρκα)
• από ένα "σλόγκαν" δηλαδή μια λιγόλογη φράση που την καταλαβαίνουμε αμέσως, έξυπνη, διασκεδαστική ή εντυπωσιακή, εύκολη για να την απομνημονεύσουμε και να την επαναλάβουμε. 
• από ένα κείμενο που σχολιάζει ή περιγράφει το προϊόν(περιγραφικό κείμενο)

βλ. Βιβλίο Γραμματικής. Ενότητα 7, Μέρος 3ο, Τα επίθετα, "Τα παραθετικά των επιθέτων" , Συγκριτικός βαθμός, Υπερθετικός βαθμός, Εξαιρέσεις σσ.107-111, Ενότητα 12, Μέρος 3ο, Το επίρρημα, "Τα παραθετικά των επιρρημάτων", σσ. 165-166



"Η Χελώνα και ο Ρεβιθάκης"

ελληνικό λαϊκο παραμύθι

"Ο μανδαρίνος κι ο γάτος"

κινέζικος μύθος

 
βλ. Βιβλίο Γραμματικής. Ενότητα 4, Μέρος 2ο, Φωνολογία και γραφή, "Τα διαλυτικά-απόστροφος-υποδιαστολή" και "Σημεία στίξης", σσ.52-54 και Ενότητα 8, Μέρος 5ο, Παραγωγική Μορφολογία-Σύνθεση-Παραγωγή, "Συνώνυμα-Αντώνυμα", σελ. 210

Ενότητα Β. Το φυσικό περιβάλλον

Κεφάλαιο 11ο: Οι ζώνες βλάστησης της Γης

• η βλάστηση κάθε κλιματικής ζώνης
• τα είδη ζώων στις ζώνες βλάστησης της Γης

 

Στην πολική ζώνη, συναντάμε τη φυτική διάπλαση της τούνδρας (μόνο το καλοκαίρι- στη βόρεια πολική ζώνη) που λόγω της χαμηλής θερμοκρασίας επικρατεί μόνο η ανθεκτική στο κρύο βλάστηση δηλαδή βρύα και λειχήνες.

Τα ζώα που μπορούν να ζήσουν σε αυτή τη βλάστηση είναι

ο τάρανδος, ο λύκος, η πολική αλεπού και αρκούδα, ο λαγός, κλπ

Στην εύκρατη ζώνη και νότια της τούνδρας συναντάμε την τάιγκα, δηλαδή δάση από κωνοφόρα δέντρα (πεύκα, έλατα κ.ά.).

 Την τάιγκα τη συναντάμε σε περιοχές με μεγάλο υψόμετρο.

Μετά την τάιγκα κυριαρχούν τα φυλλοβόλα δάση και οι στέπες, δηλαδή λιβάδια με ξηρό κλίμα.

Στην εύκρατη ζώνη αναπτύσσεται και η μεσογειακή βλάστηση, που χαρακτηρίζεται από μεικτά δάση, θάμνους, ελιές, κλπ.

Στη ζώνη αυτή συναντάμε κυρίως κατοικίδια και ζώα που ζουν ελεύθερα στη φύση.

Τέλος, στην τροπική ζώνη, συναντάμε το τροπικό δάσος που είναι γνωστό και σαν ζούγκλα και χαρακτηρίζεται από ψηλή βλάστηση εξαιτίας των πολλών βροχών.

Επίσης αναπτύσσεται η σαβάνα σε ημιλιβαδικές εκτάσεις από φυλλοβόλα αγκαθωτά δέντρα με μικρά φύλλα, θάμνους και πόες.

Στη σαβάνα ζουν ελέφαντες, ζέβρες, τίγρεις, λιοντάρια γεράκια, γύπες κ.ά. Στις ξηρές περιοχές αναπτύσσεται και εδώ, όπως και στην εύκρατη ζώνη, η φυτική διάπλαση της στέπας, ιδίως κατά την εποχή των βροχών.

Αυτή αποτελείται από μικρούς θάμνους και μικρά δέντρα και φιλοξενεί χορτοφάγα ζώα (άλογα, καμήλες κ.ά.), τρωκτικά, σαύρες και φίδια

 

ΕΝΟΤΗΤΑ Β: Οι Έλληνες κάτω από την οθωμανική και τη λατινική κυριαρχία (1453-1821)

Κεφάλαιο 8: Ο Ρήγας Βελεστινλής και ο Αδαμάντιος Κοραής

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

• Τι γνωρίζετε για τη ζωή και το έργο του Ρήγα Βελεστινλή;
• Ποιες ήταν οι ιδέες που υποστήριζε;
• Τι γνωρίζετε για τη ζωή και το έργο του Αδαμάντιου Κοραή;
• Ποια ήταν τα πιστεύω του και πώς βοήθησε στην ιδεολογική προετοιμασία της επανάστασης του 1821;

 βλ. ανοιχτό σχολείο εδώ

ΕΝΟΤΗΤΑ Β: Οι Έλληνες κάτω από την οθωμανική και τη λατινική κυριαρχία (1453-1821)

Κεφάλαιο 6: Οι Έλληνες των παροικιών και των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

• Αναφέρετε του λόγους μετανάστευσης των Ελλήνων στην πρώτη περίοδο (15ο-16ο αιώνα), τους τόπους καταγωγής και τις πόλεις στις οποίες εγκαταστάθηκαν; Ποια επαγγέλματα εξασκούσαν συνήθως στις παροικίες που ίδρυαν;
• Περιγράψτε τη δεύτερη περίοδο της μετανάστευσης (17ος -18ος αιώνας) και αναφέρετε τα οικονομικά αίτια που ώθησαν τους Έλληνες να μεταναστεύσουν  εξαιτίας του τρόπου πραγματοποίησης του εμπορίου την περίοδο αυτή.
• Αναφέρετε τις μετακινήσεις των Ελλήνων, τις παροικίες στις οποίες δραστηριοποιήθηκαν και τις ασχολίες τους.
• Περιγράψτε τον τρόπο οργάνωσης των Ελλήνων της Διασποράς και τη βοήθεια που πρόσφεραν στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα εξαιτίας του πλουτισμού τους.

 βλ. ανοιχτό σχολείο εδώ

Κεφάλαιο 20: ΤΟ ΚΛΑΣΜΑ ΩΣ ΑΚΡΙΒΕΣ ΠΗΛΙΚΟ ΔΙΑΙΡΕΣΗΣ




Σκέψου πόσο εύκολα μετατρέπουμε κλάσμα σε δεκαδικό:

Άρα 75/100 = 0,75

ή με απλή διαίρεση, τέλεια ( 4/8 = 0, 5) ή ατελής ( 1/3 = 0,33...)

"Επιχειρηματολογικά κείμενα"

 ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ

Η πιο συνηθισμένη δομή μιας παραγράφου επιχειρηματολογικού κειμένου είναι η εξής:

Α) Η παράγραφος αρχίζει συνήθως με μια περίοδο που συμπυκνώνει το θέμα της παραγράφου

  και γι’ αυτό την ονομάζουμε θεματική περίοδο.

Β) Ακολουθούν τα επιχειρήματα, δηλαδή οι λεπτομέρειες που στηρίζουν αυτή την ιδέα.

Γ) Η παράγραφος καταλήγει με ένα συμπέρασμα, μια κατακλείδα.

Το είδος των επιχειρημάτων που στηρίζουν τη θεματική περίοδο ποικίλλουν: 

1) με παραδείγματα, αν η θεματική περίοδος μπορεί να διευκρινιστεί με παραδείγματα

2) με σύγκριση, αν η θεματική περίοδος μας οδηγεί να επισημάνουμε ομοιότητες και/ή διαφορές ανάμεσα σε πρόσωπα, πράγματα και ιδέες

3) με αιτιολόγηση, αν η θεματική περίοδος μας παρακινεί να ρωτήσουμε «γιατί;»

Αναπτύξτε επιχειρήματα υπέρ της μεσογειακής διατροφής:

Μεσογειακή Διατροφή

           Η Παραδοσιακή Μεσογειακή Διατροφή, ύστερα από μελέτες και στη χώρα μας και αλλού, έχει αποδειχτεί η πιο υγιεινή διατροφή. Η Μεσογειακή διατροφή χαρακτηρίζεται από τις διατροφικές συνήθειες που βρέθηκε ότι είχαν οι κάτοικοι της Κρήτης και της Νότιας Ιταλίας στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Είναι ξακουστή για τις ευεργετικές της ιδιότητες καθώς προφυλάσσει από εμφράγματα του μυοκαρδίου και από διάφορες μορφές καρκίνου, είναι φτωχή σε θερμίδες, τονώνει τον οργανισμό, βοηθάει την καλή λειτουργία του εντέρου κ.ά. 

          Ο τρόπος αυτός διατροφής κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος τα τελευταία χρόνια, καθώς πλήθος μελετών δείχνουν ότι οι κάτοικοι Μεσογειακών περιοχών ζουν περισσότερο, ενώ πολύ σπανιότερα σε σχέση με τους Αμερικανούς και τους Βορειοευρωπαίους πάσχουν από καρκίνο εντέρου και στήθους ή καρδιακές παθήσεις.

       Το μενού είναι απλό και στηρίζεται στη λιτή διατροφή: χορταρικά, φρούτα, όσπρια, λαχανικά, αγνό τυρί, ζυμωτό μαύρο ψωμί, ωμό ελαιόλαδο, ξηροί καρποί, λίγο σπιτικό κρασί και ψάρια!

       Αυτά τα βασικά χαρακτηριστικά της Μεσογειακής διατροφής (η υψηλή κατανάλωση φρούτων, λαχανικών και ακόρεστων λιπαρών), προστατεύουν εκτός των άλλων, και το δέρμα από τα σημάδια του χρόνου, δηλαδή τις ρυτίδες. Και σε συνδυασμό με καθημερινή σωματική άσκηση (π.χ. περπάτημα, χορός, κλπ) το Μεσογειακό διατροφικό μενού αποτελεί συνταγή για μακροζωία, υγεία και ομορφιά.

Εδέσματα και συνταγές των Αρχαίων Ελλήνων

Σκηνή μαγειρείου. Λεπτομέρεια από
παράσταση σε μελανόμορφο
κρατήρα γνωστό ως «του Ευρυτίου».

Στα γεύματα και στα δείπνα τα τραπέζια ήταν γεμάτα με ψωμί, με κρέατα και χορταρικά, κι ακόμη με ελιές, πίτες, γλυκίσματα και φρούτα. Φυσικά και με άφθονο κρασί.

Από τα όσπρια, γνωστά στους αρχαίους ήταν τα φασόλια, οι φακές, τα ρεβίθια (που τα προτιμούσανε ψημένα), τα μπιζέλια και τα κουκιά, που τα έτρωγαν, συνήθως, σε πουρέ (έτνος).

Για το έτνος, δηλαδή τη σημερινή φάβα, ξετρελαινόταν ο Ηρακλής, και ο Αριστοφάνης δεν χάνει την ευκαιρία να τον σατιρίσει:

Αριστοφάνης  445 - 386 π.Χ

Ήρθες, αγαπητέ Ηρακλή; Πέρασε μέσα.
Η Περσεφόνη μόλις έμαθε ότι έφτασες,
αμέσως βάλθηκε να ζυμώνει καρβέλια,
έβαλε δυο τρεις χύτρες στη φωτιά
με όσπρια τριμμένα και φάβα, και στη θράκα
ένα ολάκερο βόδι • ψήνει ακόμη
γλυκά και πίτες. 

                  («Βάτραχοι» 503-507)

Από τα απαραίτητα, στο τραπέζι, ήταν και το λάδι. Κάτι που, όπως σημειώσαμε, ήταν απαραίτητο και στις παλαίστρες, για ν' αλείφουν οι αθλητές τα κορμιά τους.

Φημισμένα ήταν τα λάδια της Σάμου και της Ικαρίας.

Οι αρχαίοι συνήθιζαν να βγάζουν λάδι από άγουρες ελιές, που το προτιμούσανε στις σαλάτες τους. Επίσης από τα αμύγδαλα και τα καρύδια έβγαζαν ένα είδος λαδιού, καλό για τα γλυκίσματα τους.

Από τα απαραίτητα επίσης στο καθημερινό τραπέζι ήταν το γάλα και το τυρί, που όμως ήταν στις πόλεις από τα σπάνια αγαθά.

Μάλιστα οι διαιτολόγοι συνιστούσαν, για τους αθλητές, το μαλακό τυρί. Πολλές φορές, για να πήξει καλά το τυρί, έβαζαν μέσα στο γάλα, που 'βραζε, ένα κωναροειδές φυτό, κνήκον ή οκνήκος.

Φυσικά, τα σκόρδα και τα κρεμμύδια ήταν στο καθημερινό μενού. Ορισμένοι όμως έβρισκαν αυτό το είδος της διατροφής χωριάτικο (όπως και σήμερα).

Από τα εκλεκτότερα εδέσματα ήταν οι κοχλιοί, τα σαλιγκάρια, που τα έτρωγαν οι Κρητικοί από την εποχή του Μίνωα.

Τα μικρά πουλιά, σπίνους, τσίχλες, ακόμη και τους λαγούς, αφού τα ψήνανε, τα διατηρούσανε μέσα σ' ευωδιαστό λάδι. Μάλιστα, τα παραγεμίζανε με διάφορα καρυκεύματα, κάτι που συνηθίζεται και σήμερα στα χωριά της Μάνης.

Για τη φτωχολογιά οι σούπες ήταν το πιο συνηθισμένο καθημερινό φαγητό. Έτρωγαν βέβαια και ψαρόσουπες, που η πλούσια όμως τάξη τις απέφευγε!

Ένας ζωμός που ευχαριστούσε ιδιαίτερα τον Ηρακλή (οι αρχαίοι είχαν να λένε για τη λαιμαργία του) ήταν από μπιζέλια.

Στα χορταρικά έριχναν μια σάλτσα φτιαγμένη από λάδι, δριμύ ξύδι, διάφορα καρυκεύματα, ακόμη και μέλι.


Ας δούμε μερικά «εδέσματα» που συναντάμε στον Αριστοφάνη:

ΛΑΜΑΧΟΣ: Φέρε μου παστό μες σ' ένα φύλλο.
ΔΙΚΑΙΟΠΟΛΙΣ: Πιάσε μου φύλλα• εκεί ψήνω τα ψάρια.
(«Αχαρνής», 1198-1199)

Γυναίκα, βράσε μπόλικα φασόλια, ρίξε και στάρι,
φέρε μας λίγα σύκα (...)
Ας φέρει κάποιος απ' το σπιτικό μου
την τσίχλα και δυο σπίνους• είχε κι ανθόγαλο
και τέσσερα κομμάτια λαγού.
(«Ειρήνη», 1144-1145, 1149-1150)

Κι αλλού στο ίδιο έργο:

Η κότα ψήθηκε
το παστέλι του σουσαμιού ζυμώθηκε
Τις τσαπέλες με τα σύκα
και τις θρούμπες τις ελιές.


Τα κρέατα ήταν πανάκριβα, παρά τις πολλές θυσίες που γίνονταν για τους θεούς. Φθηνότερο, συγκριτικά, ήταν το χοιρινό, που για τους φτωχούς όμως ήταν κι αυτό απλησίαστο.

Στην ύπαιθρο βέβαια έτρωγαν συχνότερα κρέας, αφού μπορούσαν να θρέψουνε στις αυλές τους και τους κήπους πουλερικά, γουρουνόπουλα, κατσίκια κι αρνιά.

Οι Αθηναίοι, πλούσιοι και φτωχοί, είχαν μεγάλη αδυναμία στα θαλασσινά και στα όστρακα. Μεγάλη ζήτηση είχαν στην αθηναϊκή αγορά παστά ψάρια από τον Ελλήσποντο και τον Εύξεινο Πόντο και φυσικά κάθε τι που 'φτανε από την κοντινή λίμνη της Κωπαΐδας. Μια σκηνή στους «Αχαρνής», όπου ο Αριστοφάνης παρουσιάζει τον Δικαιόπολη ν' αγοράζει ψάρια από Βοιωτό ψαρά, είναι αρκετά εύγλωττη:

ΔΙΚΑΙΟΠΟΛΙΣ: Μμ! αν φέρνεις τέτοια νοστιμάδα,
την πιο γλυκιά που υπάρχει, δός μου
τα χέλια να καλωσορίσω αμέσως.
ΘΗΒΑΙΟΣ: Νιράιδα ζηλεμέν' της Κουπαΐδας
βγε και καλοχιραίτισι τουν ξένον.
ΔΙΚΑΙΟΠΟΛΙΣ: Ω! Πολυπόθητε και πολυαγαπημένε
λαχταριστέ μεζέ της κωμωδίας,
μας ήρθες πια, μεράκι των φαγάδων.
Το φυσερό, τη σκάρα φέρτε, δούλοι.


Και τα χέλια, όμως, ήταν πανάκριβα, αφού, γύρω στο τέλος του 5ου π.Χ. αιώνα, στοίχιζαν τρεις δραχμές το ένα, όσο κόστιζε κι ένα μικρό γουρουνόπουλο, ποσό μεγάλο για την εποχή.

Για το λαό, όμως, οι σαρδέλες του Φαλήρου ήταν το πιο συνηθισμένο θαλασσινό, μαζί με κριθαρένιο -ψωμί. Κάθε αύξηση της φαληρικής σαρδέλας έβαζε σ' ανησυχία το φτωχόκοσμο.

«Και συμβούλεψα να υποσχεθούμε στην Αρτέμιδα την Αγρότιδα χίλια κατσίκια, αν οι σαρδέλες έκαναν, την επομένη, εκατό στον οβολό», λέει («Ιππής») ο αλλαντοπώλης Αγοράκριτος, εκφράζοντας έτσι και την αγωνία του λαού για την ακρίβεια.

«Και συμβούλεψα να υποσχεθούμε στην Αρτέμιδα την Αγρότιδα χίλια κατσίκια, αν οι σαρδέλες έκαναν, την επομένη, εκατό στον οβολό», λέει («Ιππής») ο αλλαντοπώλης Αγοράκριτος, εκφράζοντας έτσι και την αγωνία του λαού για την ακρίβεια.


Μια σπέσιαλ συνταγή σάλτσας, με την οποία γαρνίρανε τα φαγητά μας δίνει ο Αθήναιος:

Χύσε από πάνω σίλφιο, χύσε ξύδι,
χύσε ακόμη λάδι, τρίψε τυρί
ρίξε από πάνω λίπη και σάλτσες ζεστές.

Τα «θυλήματα» που αναφέρονται απ' τον Αριστοφάνη στην «Ειρήνη», ήταν χοντροαλεσμένο αλεύρι από στάρι ή κριθάρι, βρεγμένο με κρασί και λάδι. Μ' αυτό ραντίζανε το σφαχτάρι ενώ ψηνόταν.

Ο χυλός ήταν από τα προσφιλή φαγητά για το φτωχόκοσμο., που διαφημιζόταν κατάλληλα, ακόμη και από ένα στωικό φιλόσοφο, όπως ο Χρύσιππος, στην «Περί καλού» πραγματεία του (Αθήναιος, Δ 47):

Χυλός από βολβούς - φακές
είναι σαν αμβροσία
στης παγωνιάς το κρύο.



Στις θυσίες ετοίμαζαν κι ένα είδος πλακούντος, κάτι δηλαδή σαν πίτα, που το 'λεγαν «πελανό». Ήταν ένα παχύρρευστο κράμα από αλεύρι, μέλι και λάδι.

Άλλα εδέσματα: «Έκχυτος», που αναφέρεται σ' ένα επίγραμμα της Παλατινής Ανθολογίας2 (βιβλ. 9), ήταν ένα μείγμα από αλεύρι και ψημένο τυρί, που το 'ριχναν σε ειδικά καλούπια και τα γέμιζαν με κρασί μελωμένο.

«Κάνδαυλος», ένα είδος φαγητού της Μικράς Ασίας,κυρίως στη περιοχή της Αυδίας, με ό,τι ερεθιστικό καρύκευμα κυκλοφορούσε.

«Μυττωτός», πίτα με τυρί, ανακατεμένο με μέλι και σκόρδα.

Βέβαια, οι πιο περίφημες πίτες ήταν της Αθήνας, καύχημα της πόλης, και γίνονταν με μέλι, τυρί και λάδι, αλλά έβαζαν μέσα και διάφορα καρυκεύματα.


Σχετικά με την ετοιμασία ενός δείπνου, να τι μας άφησε ο Φερεπράτης (Αθηναίος ηθοποιός και ποιητής, του 4ου π.Χ. αιώνα), στο «Δουλοδιδάσκαλο»:

Πώς ετοιμάζεται το δείπνο; πέστε μας;
Λοιπόν σας λέω, έχετε ένα κομμάτι χέλι,
καλαμαράκια και αρνί, ολίγο λουκάνικο
βραστά πόδια και συκώτι, παϊδάκια
και πουλιά, κοτόπουλα και τυρί που 'ναι
μέσα στο μέλι, κι από κρέατα ένα μέρος.
(Αθήναιος, Δειπνοσοφισταί Γ 49)

Και ο κάθε μάγειρος ή δειπνολόγος φρόντιζε να δίνει τις οδηγίες του. Να αποσπάσματα κωμικών ποιητών, απ' τον Αθήναιο:

Τριμμένη ρίγανη ξερή
να βάλης πρώτα πρώτα
στο βάθος γερού πιάτου,
δώσε κει χρώμα, κανονικά,
ποτίζοντας με πετιμέζι
δυνατό έως εδώ επάνω,
θα επιχύσης έπειτα
πυκνή δόση σιλφίου.
                 

Και ο Νίκανδρος ο Κολοφώνιος στα «Γεωργικά» του
(Αθηναίος, Γ 100).

Όταν θες να ετοιμάσης φαγητό από κατσίκι
που το σφάξαν προ ολίγον ή κι από αρνί ακόμα
ή και απ' αυτή την κότα,
πρώτα θα 'πρεπε να τρίψης το κριθάρι στο γονδί
και κατόπιν να το στρώσης σε αγγεία βαθονλά
και με λάδι μυρωδάτο έπειτα ν' ανακατέψης
και, αφού το περιχύσης με ζωμό όπου κοχλάζει,
ξερόψησε το και κλειστό γύρω γύρω με το πώμα
γιατί το χοντράλευρο που 'ναι καβουρντισμένο,
φουσκώνει κι ανεβαίνει.


Ένα καλό τραπέζωμα μας παρουσιάζει και ο Αριστοφάνης («Εκκλησιάζουσαι» 838-845).

Τα τραπέζια είναι έτοιμα και γεμάτα με όλα
τ' αγαθά και τα κρεβάτια στρωμένα
με χαλιά και προβιές. Μες στις κανάτες
ανακατεύουν το κρασί, οι μυροπώλισσες
περιμένουν στην αράδα • τα ψάρια κομμένα
φέτες ψήνονται, οι λαγοί στις σούβλες,
ξεφουρνίζουν τις πίτες, πλέκονται στεφάνια,
καβουρντίζουν ξερούς καρπούς κι οι πιο νέες
βράζουν στις χύτρες τη φάβα.

Αλλά η έλλειψη και η ακρίβεια των τροφίμων ανάγκαζε πολλούς να μην πετάνε τίποτα από τα περισσεύματα των δείπνων.

Κάνω σάλτσα πλάθοντας πάλι ζεστό ψάρι,
κι αραδιάζω επάνω του όσα μείναν αποφάγια,
τα ραντίζω με κρασί και πασπαλίζω τ' άντερα
με αλάτι και με σίλφιο. Κόβω το λουκάνικο και βάνω
κοντά του κομμάτια από εντόσθια.
(Αθήναιος, Γ 48)

Το σπαρτιατικό μενού δεν συγκινούσε βέβαια τους άλλους Ελληνες. Ακόμη και τις γιορτινές μέρες δεν ήταν τίποτα το σπουδαίο. Έφτανε ένα βραστό χοιρινό, λίγο κρασί και καμιά πίτα γλυκιά για να ενθουσιάσει τους Σπαρτιάτες, που το καθημερινό τους ήταν μια κούπα από «μέλανα ζωμό» κι ένα κομμάτι από ψωμί.

Βρείτε και καταγράψτε περιληπτικά τα φαγητά και τις διατροφικές συνήθειες των Αρχαίων Ελλήνων

βλ. Βιβλίο Γραμματικής. Ενότητα 16, Μέρος 4ο, Σύνταξη, "Οι υποθετικές προτάσεις",

 σ. 196, "Οι αποτελεσματικές προτάσεις", σ. 199  

ΚΕΦ. 9.5/9.6: Η τριβή-Μια σημαντική δύναμη/Παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται η τριβή 

ΔIΔAKTIKOI ΣTOXOI:

• Να διαπιστώσουν οι μαθητές πειραματικά την εμφάνιση της τριβής, όταν προσπαθούμε να θέσουμε σε κίνηση ένα σώμα.
• Να διαπιστώσουν οι μαθητές πειραματικά τα αποτελέσματα της τριβής.
• Να διαπιστώσουν οι μαθητές πειραματικά τους παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται η τριβή.

βλ. διαφάνειες για τους παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται η τριβή εδώ

Εξαρτάται:

• από το βάρος των υλικών που κινούνται πάνω σε μια επιφάνεια
  
  

Η τριβή αυξάνεται, όταν αυξάνεται το βάρος του σώματος που κινείται σε μια επιφάνεια. Στην παραπάνω εικόνα η τριβή που αναπτύσσεται όταν προσπαθούμε να κινήσουμε ένα σώμα διπλάσιου βάρους είναι διπλάσια, γι αυτό χρειάζεται διπλάσια δύναμη.

Δεν εξαρτάται:

• από το εμβαδόν των επιφανειών που τρίβονται.

Στην παραπάνω εικόνα η τριβή είναι ίδια είτε προσπαθούμε να κινήσουμε το κουτί με τη μικρή είτε με τη μεγάλη πλευρά του.

Κεφάλαιο 10o : Οι κλιματικές ζώνες της Γης

• Το κλίμα.
• Οι κλιματικές ζώνες της Γης.

βλ. διαφάνειες εδώ

Κλίμα: Με την έννοια κλίμα εννοούμε το σύνολο των μετεωρολογικών φαινομένων που λαμβάνουν χώρα σε μια συγκεκριμένη περιοχή για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα και τα οποία συνήθως επαναλαμβάνονται κατά περιόδους.

Ποιοι είναι οι παράγοντες που καθορίζουν το κλίμα σε έναν τόπο;

• η απόστασή του από τη θάλασσα

• το υψόμετρο του

•  ειδικές τοπικές συνθήκες

Ένας επιπλέον παράγοντας είναι και το γεωγραφικό πλάτος, η απόσταση δηλαδή της περιοχής από τον Ισημερινό. Όσο πιο κοντά είναι ένας τόπος στον Ισημερινό τόσο το κλίμα του είναι πιο θερμό, ενώ όσο πιο πολύ απέχει τόσο το κλίμα του γίνεται ψυχρότερο. Και αυτό συμβαίνει γιατί οι ακτίνες του Ήλιου πέφτουν κάθετα στις περιοχές γύρω από τον Ισημερινό και έτσι τις θερμαίνουν περισσότερο.

Δες διαδραστικά τη θερμοκρασία κάθε τόπου για κάθε μήνα του χρόνουΚΛΙΚ

Ας εξετάσουμε τις κλιματικές ζώνες της Γης.

Συγκεκριμένα διακρίνουμε:

• την τροπική ζώνη, που περιλαμβάνει τις περιοχές γύρω από τον Ισημερινό. Το κλίμα σε αυτές τις περιοχές είναι θερμό και υγρό, η θερμοκρασία είναι συνήθως πάνω από 20 βαθμούς Κελσίου και έχουμε δύο εποχές: μία περίοδο πολλών βροχών και μία περίοδο ξηρασίας. Η δε διάρκεια ημέρας και νύχτας είναι περίπου ίση

• τις πολικές ζώνες, που περιλαμβάνουν τις περιοχές που βρίσκονται στους πόλους. Το κλίμα χαρακτηρίζεται από χαμηλές θερμοκρασίες σε όλη τη διάρκεια του έτους(-10 β. κατά μέσο όρο) και ελάχιστες βροχές. Το καλοκαίρι είναι σύντομο και ψυχρό και η μέρα διαρκεί 6 μήνες όσο και η νύχτα.

• τις εύκρατες ζώνες, που περιλαμβάνουν τις περιοχές που βρίσκονται ανάμεσα στον Ισημερινό και τους πόλους. Χαρακτηρίζονται από αυξομειώσεις της θερμοκρασίας ανάλογα με τις εποχές. Ο χειμώνας συνήθως είναι βαρύς και το καλοκαίρι θερμό. Η δε μέρα είναι μεγαλύτερη από τη νύχτα το καλοκαίρι και μικρότερη το χειμώνα.

Πρόσεξε: Οι παράλληλοι κύκλοι που καθορίζουν τις κλιματικές ζώνες είναι:

Ο Τροπικός του Καρκίνου, ο Τροπικός του Αιγόκερω, ο Βόρειος Πολικός και ο Νότιος Πολικός

Κεφάλαιο 19: ΚΛΑΣΜΑΤΑ ΟΜΩΝΥΜΑ ΚΑΙ ΕΤΕΡΩΝΥΜΑ

 Ο αριθμός που δηλώνει το μέρος ενός "όλου" ονομάζεται κλάσμα.
Το κλάσμα σχηματίζεται από δύο φυσικούς αριθμούς, τον αριθμητή και τον παρονομαστή, που χωρίζονται μεταξύ τους από την κλασματική γραμμή με τη μορφή: αριθμητής/παρονομαστής

• Το κλάσμα με αριθμητή το 1 λέγεται κλασματική μονάδα, π.χ. 1/6
• Όταν ο αριθμητής ενός κλάσματος είναι μεγαλύτερος από τον παρονομαστή, τότε το κλάσμα είναι μικρότερο από το 1.
•  Όταν ο αριθμητής ενός κλάσματος είναι ίσος με τον παρονομαστή, τότε το κλάσμα είναι ίσο με το 1.
• Όταν ο αριθμητής ενός κλάσματος είναι μεγαλύτερος από τον παρονομαστή, τότε το κλάσμα είναι μεγαλύτερο από το 1 και ονομάζεται καταχρηστικό. Στην περίπτωση αυτή μπορούμε να χωρίσουμε τις ακέραιες μονάδες και να μετατρέψουμε το καταχρηστικό κλάσμα σε μεικτό αριθμό.
  
    
    

ΕΝΟΤΗΤΑ 4η: Διατροφή

Με τι θα ασχοληθούμε:

• Πώς δίνουμε οδηγίες για μια συνταγή
• Πώς σχηματίζουμε την προστακτική των σύνθετων ρημάτων
• Πώς χρησιμοποιούμε τις αποτελεσματικές προτάσεις
• Με τον τρόπο που η διαφήμιση ενημερώνει και προσπαθεί να πείσει τον καταναλωτή για το προϊόν που διαφημίζεται
• Με το σχηματισμό και τη χρήση των παραθετικών επιθέτων και επιρρημάτων
• Με εκφράσεις και συμφράσεις
• Με τα αντώνυμα (αντίθετα) επιθέτων
• Με τις υποθετικές προτάσεις
• Με τα έναρθρα και τα άναρθρα ουσιαστικά
• Με τη χρήση των διαλυτικών
• Με τη σημασία και τη χρήση εκφράσεων

Κείμενα:

1. Η πολύ λαίμαργη φάλαινα (ποίημα) βλ. Ευγένιος Τριβιζάς Η λαίμαργη φάλαινα εδώ
2.  Συνταγές μαγειρικής
3. Διαφημίσεις
4. Η χελώνα και ο Ρεβιθάκης (λαϊκό παραμύθι)
5. Ο μανδαρίνος και ο γάτος (κινέζικος μύθος)

βλ. Βιβλίο Γραμματικής. Ενότητα 10, Μέρος 3ο, Το ρήμα, " Η Έγκλιση", σσ.141-142

Κεφάλαιο 5: Η οικονομική ζωή

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

  

• Ποια ήταν η οικονομία τους πρώτους αιώνες της τουρκικής κατάκτησης; Ποιες ήταν οι ασχολίες των σκλαβωμένων Ελλήνων;
• Ποιοι ήταν οι λόγοι της παρακμής της Οθωμανικής αυτοκρατορίας; Ποιοι εκμεταλλεύτηκαν την κατάσταση αυτή;
• Ποιες συνθήκες ειρήνης υπέγραψαν οι Τούρκοι μετά τις ήττες τους από Αυστριακούς και Ρώσους;  Τι ήταν οι διομολογήσεις και πώς ωφέλησαν τους Έλληνες;
• Σε ποιες περιοχές επέκτειναν τις δραστηριότητες τους οι Έλληνες εκμεταλλευόμενοι τις συνθήκες ειρήνης; Τι ήταν οι παροικίες; Πώς οργανώθηκε ο ελληνικός εμπορικός στόλος; Ποια ήταν τα σπουδαιότερα εμπορικά κέντρα;
• Η οικονομική άνθιση των Ελλήνων υπήρξε σημαντικός παράγοντας για την Επανάσταση του 1821.  Δικαιολόγησε την άποψη αυτή.

Εδώ, στις 10/21 Ιουλίου 1774 υπογράφτηκε η Συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή μεταξύ των εμπίστων της Αικατερίνης της Μεγάλης, Πέτρου Ρουμυάντσεφ, και του Σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ Α΄, Μεγάλου Βεζίρη Μουσούλ Ζαντέ Μεχμέτ Πασά. Το άρθρο 7 της Συνθήκης αυτής προβλέπει: "Η Υψηλή Πύλη υπόσχεται μόνιμη προστασία της Χριστιανικής Θρησκείας και των εκκλησιών της".

ΕΝΟΤΗΤΑ Β: Οι Έλληνες κάτω από την οθωμανική και τη λατινική κυριαρχία (1453-1821)

Κεφάλαιο 4: Οι Κλέφτες και οι Αρματολοί

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

• Τι γνωρίζετε για τις ένοπλες εξεγέρσεις εναντίον των Τούρκων;
• Ποιος ήταν ο Κορκόδειλος Κλαδάς; Τι γνωρίζετε για τους Μανιάτες;
• Τι ήταν οι κλέφτες; Πώς ήταν η ζωή των κλεφτών και με ποιο τρόπο πολεμούσαν;
• Τι ήταν οι αρματολοί; Ποιο φαινόμενο παρατηρήθηκε ιδιαίτερα κατά τους τελευταίους αιώνες της Τουρκοκρατίας μεταξύ κλεφτών και αρματολών;
• Ποιους φημισμένους αρματολούς γνωρίζεις;  

βλ. ανοιχτό σχολείο εδώ

Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας πολλοί Έλληνες δεν άντεχαν τον Τουρκικό ζυγό, να πληρώνουν φόρους και να υποτάσσονται στο παιδομάζωμα και ανέβαιναν στα βουνά και γίνονταν ληστές. Οι Αρχές τους αντιμετώπιζαν σαν κακούργους,  ο απλός λαός όμως τους θαύμαζε για το θάρρος τους και την παλικαριά τους. 
Αυτοί ονομάστηκαν κλέφτες και θεωρήθηκαν λαϊκοί ήρωες.

Οι Τούρκοι για να τους αντιμετωπίσουν οργάνωσαν ειδικά τμήματα, τους αρματολούς, που αναλάμβαναν τη φύλαξη μιας περιοχής που λεγόταν αρματολίκι. Οι αρματολοί ως το 15ο αιώνα είχαν σαν αποστολή τη φύλαξη συνόρων και διαβάσεων από τους κλέφτες και όχι μόνο και σαν αντάλλαγμα απαλλάσσονταν από την πληρωμή φόρων και την υποχρέωση να δίνουν τα παιδιά τους στο παιδομάζωμα. Πολλές φορές για να υποτάξουν οι Τούρκοι κάποιους κλέφτες τους έδιναν το αρματολίκι περιοχής, όπως και έδιωχναν πολλούς αρματολούς, αν καταλάβαιναν ότι βοηθάνε κλέφτες. Έτσι κλέφτης και αρματολός πολλές φορές ταυτίζονταν και έφτασε να σημαίνουν το ίδιο πράγμα.
Κάθε ομάδα κλεφτών είχε δικό της μπαϊράκι (σημαία), τον καπετάνιο, το πρωτοπαλίκαρο και τους ψυχογιούς (ανήλικα κλεφτόπουλα). Κρύβονταν σε δυσκολοπάτητα μέρη, τα λημέρια και έβαζαν σκοπιές, τα καραούλια.

Κατά τις συγκρούσεις τους με τους Τούρκους εφάρμοζαν την τακτική του κλεφτοπόλεμου (αιφνιδιασμός - ενέδρες - κρύψιμο), ενώ σε επιθέσεις των Τούρκων αμύνονταν με ταμπούρια (φυσικά ή τεχνητά οχυρώματα).

το Πραστιώτικο σπαθί και ηρωισμός των Τσακώνων
(κλέφτικο ηρωικό τραγούδι)

"Εσείς χελιδονάκια μου, που πάτε στον αέρα

δώστε μαντάτα στο βοριά σ' όλα τα βιλαέτια,

πάτησαν τη Μονεμβασιά, σε πέντε-δέκα μέρες

θα 'ρθουν τα τσακωνόπουλα κι ο καπετάν Γεωργάκης

να δεις πραστιώτικο σπαθί, τσακώνικο ντουφέκι".

Η ζωή τους ήταν πάντα συνεχόμενη άσκηση με τρέξιμο, πήδημα, λιθάρι, σημάδι αλλά και γλέντι, χορό σε περιόδους 

ειρήνης.

Φώτης Κόντογλου: «Αρματολοί και Κλέφτες», 1948